ΗΘΙΚΑ ΔΗΜΟ-ΜΑΧΕΙΑ

Ο μέγιστος Έλληνας δάσκαλος και φιλόσοφος Αριστοτέλης, 2400 χρόνια πριν, έγραφε στα Πολιτικά (Α2,16) « Ο άνθρωπος γεννιέται εφοδιασμένος από τη φύση με όπλα για να υπηρετήσει τη φρόνηση και την αρετή, που όμως μπορεί να τα χρησιμοποιήσει εξ ολοκλήρου και για αντίθετους σκοπούς. Γι’ αυτό ο δίχως αρετή άνθρωπος είναι απ’ όλα τα όντα το πιο ανόσιο και το πιο άγριο, το χειρότερο απ’ όλα στις ερωτικές συνευρέσεις και στις απολαύσεις του φαγητού».

Αυτός ο θεμελιωτής της ηθικής φιλοσοφίας υποστήριζε ότι σκοπός μας δεν είναι να μάθουμε τι είναι αγαθό, αρετή, αλλά να γίνουμε αγαθοί, ενάρετοι. Όσο για το γιατί είναι αναγκαίες οι ηθικές αρετές, ο Αριστοτέλης δίνει σαφή απάντηση. Γιατί « ο άνθρωπος γεννήθηκε για τη συμβίωση » (Ηθικά Νικομάχεια). Έτσι ηθική και πολιτική συμπλέκονται, ενώ αυτό που επιδιώκει ο άνθρωπος μέσα στα πλαίσια της οργανωμένης κοινωνίας είναι η ευδαιμονία. Αυτός είναι ο σκοπός της ανθρώπινης ζωής.

Η φιλοσοφία του Αριστοτέλη αποτελεί την κορύφωση της ελληνικής σκέψης μέσα στο πλαίσιο της πόλης – κράτους, του άρτια, δηλαδή, οργανωμένου κοινωνικού ιστού που εσωκλείουν τα σύνορα μιας πόλης. Τα μέλη του κοινωνικού ιστού, προκειμένου να αποκτήσουν την ευδαιμονία, απαραίτητο είναι να διακατέχονται από την αρετή. Ως αρετή ο Αριστοτέλης ορίζει τη μεσότητα μεταξύ δύο ακροτήτων, μιας υπερβολής και μιας έλλειψης, αλλά μεσότητα σε σχέση με τον καθένα και όχι ως έναν άκαμπτο αριθμητικό μέσο όρο. Έτσι η σωφροσύνη είναι το μέσο μεταξύ αποχής και ακολασίας, η ανδρεία το μέσο ανάμεσα στη δειλία και το θράσος, η γενναιοδωρία μεταξύ φιλαργυρίας και ασωτίας, η περηφάνεια μεταξύ μικροψυχίας και αλαζονείας.

Ωστόσο οι ηγέτες μιας πόλης – κράτους θα πρέπει να είναι άριστοι ώστε να τύχουν της τιμής της ηγεσίας του πλήθους. Να είναι ενάρετοι και ηθικοί. «Γιατί δίχως τέλεια αρετή, όσοι κατέχουν τέτοια αγαθά (ηγετικές θέσεις), γίνονται προκλητικοί και ψωροπερήφανοι, γιατί δίχως αρετή είναι αδύνατον να είναι κανείς ευγενικός με αξιοπρέπεια και, επειδή δεν μπορούν να την αντέξουν και φαντάζονται ότι είναι ανώτεροι από τους άλλους, περιφρονούν αυτούς και συμπεριφέρονται επιπόλαια… Εξάλλου γνώρισμα του μεγαλόψυχου είναι να μη ζητά οτιδήποτε προκαλεί διαφήμιση, να σκέπτεται πριν πράξει και να μην εκτελεί πολλά πράγματα, αλλά ό,τι κάνει να είναι μεγάλο και φημισμένο… Ενδιαφέρεται περισσότερο για την αλήθεια παρά για τη δόξα, μιλά και ενεργεί ειλικρινά και διακρίνεται για την ελευθεροστομία του… Αντίθετα οι μικρόψυχοι φαίνεται ότι δεν είναι ηλίθιοι, αλλά μάλλον δειλοί. Ενώ όλοι αποβλέπουν να αποκτήσουν εκείνο που αξίζουν, οι μικρόψυχοι, επειδή δεν είναι άξιοι, απομακρύνονται από κάθε ωραία και ευγενική απασχόληση. Οι υπερόπτες είναι ηλίθιοι και αγνοούν κι αυτοί τον εαυτό τους. Γιατί, επειδή θεωρούν ότι είναι άξιοι, επιχειρούν οτιδήποτε μπορεί να τους φέρει τιμή, αλλά η ανικανότητα τους είναι ολοφάνερη. Επίσης, προβάλλουν τα προσόντα τους και καμαρώνουν σαν να ήταν δυνατόν να εξασφαλίσουν με αυτά την υπόληψη των άλλων». (Ηθικά Νικομάχεια Δ3)

O Αριστοτέλης δίνει μαθήματα πολιτικής σκέψης για πολίτες ενεργούς στα κοινά οφέλη. Δίνει με σαφήνεια το στίγμα του πολιτικού ανδρός πώς θα πρέπει να είναι. Γράφοντας τα παραπάνω δεν επιθυμώ, βέβαια, να παραδώσω μαθήματα πολιτικής ηθικής σήμερα, αλλά να παροτρύνω, όσο γίνεται, τους επίδοξους ηγέτες μας να μελετήσουν το μέγεθος της ευθύνης που φέρει αυτή η πράξη της ηγεσίας.

Αναλογιζόμενος το σχέδιο για την τοπική αυτοδιοίκηση «Καποδίστριας 2» που, καθώς φαίνεται, θα μας επιβληθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα, καταλήγω στο συμπέρασμα ότι οι σύγχρονοι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης δεν θα απέχουν και πολύ από τη διοίκηση της πόλης – κράτους της Αριστοτελικής φιλοσοφίας. Δηλαδή, στους ενιαίους δήμους που θα δημιουργηθούν, οι δημοτικοί άρχοντες θα έχουν τόσο ενισχυμένες αρμοδιότητες, όσο και ισχυρές αυτοδιοικητικές δυνάμεις, γεγονός που τους ανάγει σε απόλυτους τοπικούς κυβερνήτες. Βέβαια, τα μεγέθη αυτά μένουν να οριστούν από το νομοθέτη και να δοθούν από τους πολίτες σε πρόσωπα ικανά να διοικήσουν. Αυτή τη φορά οι πολίτες των διευρυμένων δήμων οφείλουν να σκεφτούν με ψυχραιμία και ωριμότητα και οι επίδοξοι ηγέτες να σχεδιάσουν με διορατικότητα και να πράξουν με αποφασιστικότητα.

Εστιάζοντας στα της Νάξου, είναι πλέον διακριτό ότι ο ένας ενιαίος δήμος θα προκαλέσει μη προβλέψιμες δυσκολίες, αλλά ταυτόχρονα ικανές δυνατότητες ισόρροπης ανάπτυξης του νησιού. Είναι ευκαιρία να αλλάξουμε το παρόν και το μέλλον της Νάξου με σθεναρές παρεμβάσεις και έργα που θα δώσουν μικρές και μεγάλες ανάσες στην ασθμαίνουσα διαβίωσή μας. Τους ερχόμενους προεκλογικούς μήνες σίγουρα θα χυθεί πολύ μελάνι και σάλιο από τους υποψήφιους δημοτικούς άρχοντες για μεγαλόπνοες παρεμβάσεις και έργα πνοής. Ωστόσο, η μεγαλύτερη παρέμβαση για τον τόπο θα είναι να ενεργοποιηθούμε εμείς οι ίδιοι με κάθε τρόπο, προσβλέποντας όχι μόνο στα οφέλη της στενής προσωπικής – οικογενειακής ζώνης, αλλά στη βελτιστοποίηση του όλου, στο οποίο ενυπάρχουμε και συνοδοιπορούμε ως άτομα. Κι όταν έρθει η ώρα της κρίσης, της ψήφου, να επιλέξουμε ηγέτες ωσάν να επιλέγουμε θετούς γονείς για τα παιδιά μας. Εύχομαι δε στους υποψήφιους τοπικούς ηγέτες, προτού βγουν στους δρόμους για άγρα ψήφων, να μελετήσουν με προσοχή τα πρόσωπα που θα διανθήσουν τα ψηφοδέλτιά τους, ώστε να είναι πανέτοιμοι να παράγουν έργο ουσιαστικό.

Παραφράζοντας τον τίτλο του σημαντικότερου ίσως έργου του Αριστοτέλη «Ηθικά Νικομάχεια», εύχομαι η μάχη για το δήμο, που θα ξεκινήσει σε σύντομο χρονικό διάστημα, να εξελιχθεί σε Ηθικά Δημομάχεια.

Μανόλης Λυκουρόπουλος